Değersiz Alacaklar, tahsil imkanı bulunmayan, değerini tamamen kaybetmiş nitelikte senetli ve senetsiz alacakları ifade etmektedir. Vergi Usul Kanunu’nun 322’inci maddesine göre kazai bir hükme ya da kanaat verici bir vesikaya göre tahsiline imkan kalmayan alacaklar değersiz alacaklardır.
Değersiz alacaklar, bu mahiyete girdikleri tarihte tasarruf değerlerini kaybederler ve mukayyet kıymetleriyle zarara geçirilerek yok edilirler.
İşletme hesabı esasına göre defter tutan mükelleflerin bu madde hükmüne giren değersiz alacakları, gider kaydedilmek suretiyle yok edilirler.
Şu belgeler kanaat verici olabilir:
◎ Konkordato anlaşması,
◎ Alacaktan vazgeçildiğine ilişkin mahkeme tutanaklarından (hem alacaklının hem de borçlunun beyanı şart), mahkeme tarafından verilen gaiplik kararları (gaiplik kararında herhangi bir malvarlığının bulunmadığı ayrıca bildirilmeli), mahkeme huzurunda yapılan sulh anlaşmalarından (mahkeme huzurunda yapılmazsa vazgeçilen alacak olur) alacağın tahsiline imkan kalmadığı anlaşılmış olmalıdır.
◎ Aciz belgesi alacağın değersiz alacak olarak silinmesine yeterli değildir. Çünkü Aciz Belgesine bağlı alacakların küçük de olsa tahsil imkanı vardır. Bu tür alacakların değersiz alacak olarak değil şüpheli alacak olarak değerlenmesi gerekir.
◎ İflas açılması halinde masaya yazdırılan tutar değersiz alacak olarak nitelendirilemez. Şüpheli ticari alacaktır. Zira borçlunun takip yollarından, iflas masasına alacağın kaydettirilmesinin, geniş bir yorumla Vergi Usul Kanunu çerçevesinde bir icra yolu olarak değerlendirilmesinde bir sakınca bulunmamaktadır.
◎ Değersiz alacaklar bu hale girdikleri tarihte tasarruf değerlerini kaybederler ve mukayyet değeri üzerinden zarara aktarılırlar.
◎ Bilanço esasına tabi olan mükellefler değersiz hale gelen alacaklarını mukayyet kıymetleriyle zarara geçirerek yok ederler. İşletme hesabı esasına göre defter tutan mükellefler de değersiz alacak kapsamına giren alacaklarını, gider kaydetmek suretiyle yok ederler.
◎ Serbest meslek erbapları da değersiz hale gelen alacaklarını gider yazabilirler mi?
» » Hayır, gelir kaydetmedikleri için gider de kaydedemezler…
» » Alacakların değersiz hale geldikleri yılda zarar yazılmaları gerekmektedir. İlgili oldukları yıl zarar yazılmayan değersiz alacağın izleyen dönemlerde zarar yazılması mümkün değildir.
» » Ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmayan ve hatır senetlerinden doğan alacakların değersiz alacaklar kapsamında değerlendirilmesi ve zarara geçilmesi mümkün değildir.
Dikkat edilmesi gereken,
- Mutlaka tahsil imkansızlığı söz konusu olmalıdır.
- İşletme hesabında defter tutanlar da bu uygulamadan faydalanabilirler.
- Noter huzurunda yapılmış olsa dahi sulh anlaşmaları tek başına yeterli değildir, bir çekişmenin yani bir davanın varlığı şarttır.
- Serbest meslek erbabında tahsil esası geçerlidir. Dolayısıyla serbest meslek erbabı gelir yazmadığı bir kalemi gider yazamayacağı için değersiz alacak kalemini kullanamaz. (Serbest meslek erbabı ileride ayrı bir başlık olarak da inceleyeceğim üzere Şüpheli Ticari Alacak ve Vazgeçilen Alacak uygulamasından da yararlanamaz.)
- Değersiz Alacak olarak nitelendirilen alacak muaccel olmalıdır. ( istisnası: iflas hali, iflas haliyle müeccel alacak muaccel hale dönüşecektir.)
Değersiz Alacaklar Muhasebe Kayıtları
Değersiz Alacakların Muhasebe Kaydı
- Alacağın Doğrudan Değersiz Alacak Haline Gelmesi
——————————– ./.———————————–
689 Diğer Olağandışı Giderler ve Zararlar Hesabı
-Vazgeçilen Alacaklar Hesabı
120/121 Alıcılar /Alacak Senetleri Hesabı
Değersiz Alacak Kaydı
——————————–./.————————————
——————————–.31.12——————————
690 Dönem Karı veya Zararı
689 Diğer Olağandışı Giderler ve Zararlar Hesabı
– Vazgeçilen Alacaklar Hesabı
689 hesabın kar-zarar hesabına aktarılması
——————————–./.————————————-
2) Doğrudan Değersiz Alacak Yazılan Alacaktan Sonraki Yılda Tahsilat Yapılması
——————————– ./.———————————–
100/102 Kasa/Bankalar
671 Önceki Dönem Gelir ve Karları
Tahsilat Kaydı
——————————–. /————————————
——————————– 31.12——————————
671 Önceki Dönem Gelir ve Karları
690 Dönem Karı veya Zarar
671 Hesabın Kar-Zarar Hesabına Aktarılması
——————————–./.————————————
Değersiz Alacakların Vazgeçilen Alacaklardan Farkı Nedir?
Vazgeçilen alacaklar:
VUK Madde 324 – Konkordato veya sulh yoliyle alınmasından vazgeçilen alacaklar, borçlunun defterlerinde özel bir karşılık hesabına alınır. Bu hesabın muhteviyatı alacaktan vazgeçildiği yılın sonundan başlıyarak üç yıl içinde zararla itfa edilmediği takdirde kâr hesabına naklolunur.
Değersiz alacaklarla ilgili Vergi Usul Kanununun 322’nci maddesindeki yer alan ifadeler, hangi hallerde bir alacağın değersiz sayılıp zarar yazılacağını göstermektedir. Ancak, vazgeçilen alacak ile ilgili aynı kanunun 324 üncü maddesindeki hüküm ise, hangi hallerde bir alacağın borçlu açısından karşılık yazılacağını belirler. Vazgeçilen alacaklar her zaman değersiz alacak olmadığından, alacaklı yönünden değersiz alacak olarak değerlendirilip zarar yazılamaz. Örneğin, sulh yoluyla alınmasından vazgeçilen bir alacak değersiz alacak mahiyetinde olmayabilir, şöyle ki, bir alacağın değersiz bir alacak olarak nitelendirilebilmesi için kanaat verici bir vesikaya dayanarak kanunun konuluş amacına uygun olarak borçlunun ödeme güçlüğüne düşmüş, tahsil imkanının ortadan kalkmış olması gerekir.
Değersiz Alacakların Şüpheli Alacaklardan Farkı Nedir?
Değersiz Alacakların hiçbir şekilde tahsil imkanı yokken, Şüpheli Alacakların az da olsa bir tahsil imkanı vardır. Bu nedenle değersiz alacaklar doğrudan gider yazılırken; şüpheli alacakların tahsil edilmesi durumunda gelir yazılabilmesi için karşılık hesabına alınması gerekmektedir.
